Çiçekçi - Çiçekler, Bitki, Yaprak, Çam, Çiçek, Ağaç, Doğa

ANADOLU MEŞESİ

(Ouercus cerris)

KESTANE

[Castanea sativa

KAYIN

(Fagus silvatica)

-*?f*

Kayıngillerin örnek bitkisi olan kayın, bir orman ağacıdır. Mata ve kestanelikler kuşağını astıktan sonra 800-1300 m. arasında geniş ormanlar meydana getirir. Na fazla sıcağa, no da farda soğuğa dayanabilen kayın ağaçlarına da* ha çok Alp Dağları'nın doğu bölgelerinde raslanır.

Kızıl meşe, tüylü meşe, ıhlamur, bodur meşe, isfendan ağacı gibi birçok türü kap-₍fiyatı bir meşe cinsidir. 900' m.'ye kadar olan sırtlarda ya* tlşlr.

MELEZ AĞACI

(Larix decİdua)

Kayıngiller familyasından olan kestane ağacının boyu bazan 30 m/yi bulur.' 300 • 1000 m. arasında ilk ormanlar meydana getirir. İçlerinde yüzyıl yaşıyanları vardır. Meyvaları bir ya da iki tanesi birarada yeşil ve dikenli bir kabuk içinde bulunur. HerJ meyvanın ayrıca kahverengi bir kabuğu vardır.

İSVİÇRE FISTIK ÇAMI

(Pinus cembra)

D A G ÇAMI (Pinus montana)

kozalakları yuvarlaktır.

Malaz ağacı gibi daha çok Alp Dağ-ları'nın doğusunda gelişen İsviçre fıs* tık çamı, yüksek yamaçların ağacı* dır. Köklerini derinlemesine kaya yarıklarına salar. Bu ağaçlar birbirlerinden makta tak olarak yasarlar. • Tahtası oymacılıkta ve biblo yapımında kullanılır.

Igne biçimi olan yaprakları 30-40 yapraklı damatlar dorumunda yaprak sürgünlerinden çıkar.

Malaz ağacı ve Ladin ormanlarının yukarlarında bitki örtüsü bütünüyle ayrı bir karaktere bürünür. Yüksek ağaçların yanında çok kısa boylu sarılgan bitkilere da raslanır. İla* ga çamı (Pinus mughus) adı verilen çok dallı ve sürüngen çam da Dağ ça-mı'nın özel çeşitlerinden biridir.

«Alplerin Kiralı» ada verilen malaz ağacı 2200 m.'ye kadar olan yüksek yamaçlarda yetişir. Doğu Alp Dağları'n a ve Karpatlar'a doğru geniş or» manlar meydana getirir.

MANİSA LALESİ

(Anemona)

KARAYOSUNLARI (Bryophyta)

ALP ARSLAN AYAĞI (Leontopodium alpinum)

LİKENLER

(Lichenes)

Alp Dağları'nın yüksek yamaç* larının ünlü bitkisi Alp Aralan ayağı 3400 m.'den yukarı* larda gözükmiye başlar. Alp Arslan ayağı'nı, bütün bitki* yi çevreleyen incecik tüylerden tanımak mümkündür. Genellikle tırmanması güç kaya* tıklarda yaşar.

Alp Dağları'nın tepelerine doğru bitki örtüsünün gittikçe savruk* lastiği görülür, ağaç tipi bitkilere artık raslanmaz. 3500 m/dan yukarıdaki bu yüksekliklerde likenler ve karayosunları biricik bitki örtüsünü meydana getirirler. Karların erimesiyle birlikte ortaya çıkan bu bitkiler yeşil bir «halı» gibi bütün tepeleri kaplarlar.

Renkli ve göz alıcı güzellikleriyle bu çiçekler Alp Dağ-lan'nın yüksek yamaçlarına ayrı bir canlılık verirler.

678

Âdi fesleğenin serinlik ve temizlik duygusu veren yaygın bir kokusu vardır. İşte bu yüzden âdi fesleğen'e «Kıratlık kokusu» anlamına gelen Lâtince bir ad verilmiştir. Bu bitki, ballıbabagiller (Labi-ate) familyasındadır. Hindistan'da çok miktarda yetiştirilir. Üretimi ve bakımı kolaydır. Saksı içinde bile yetişir. Âdi fesleğenin en çok sevdiği bol sudur. Sık sık sulanırsa birdenbire gelişir. Âdi fesleğen, Avrupa mutfaklarında kullanılır, özellikle salçalara ve bazı yemeklere koku vermesi için konur. îtalyan mutfa-

ÂDİ FESLEĞEN

Ocimum bsailicum)

ADAÇAYI

(Salvia officinalis)

Hekimlikte kullanılan bitkilerden söz eden bazı eski kitaplar, ada çayı'na verilen «SALVİA» adının Lâtince'deki «Salvare = kurtarmak» kelimesinden türetilmiş olduğunu yazarlar. Kelimenin bu anlamı bize eskilerin bu ottaki şifalı kuvveti bildiklerini göstermektedir.

Ada çayı daldırma usulüyle üretilir. Bitkinin ortasından bir dal, koparılmadan toprağa daldırılır. Bir ay sonra toprağa gömülmüş olan daldan kendi kendini beslemeye yeterli kökler çıkar. Bunun üzerine dal kesilip ana bitkiden ayrılır.

Ada çayı yaprakları kaynatılıp içilir. Etkili bir ağrı dindiricidir. Akciğerlerdeki solunum borucuklarını yumuşatıcı özelliği vardır.

Bu su ile aynı zamanda boğaz iltihaplarını tedavi için gargaralar da yapılır. Ada çayı'nm birçok türü Anadolu'da yetiştiği gibi bu cinsten bazı türler de süs olarak park ve bahçelere ekilir.

Maydanoz pek az bakım ister. Yalnız ekildiği toprağın yumuşak ve taşsız olması gerekir. Maydanoz en çok kullanılan ıtırlı bitkilerden biridir. Garip gelir ama bu gösterişsiz bitki, kokusu yüzünden bütün dünya mutfaklarında çorbalara, etlere, yemeklere, salata ve böreklere lezzet vermek için kullanılır.

Bazı kimseler, gözlere ve kalbe kuvvet verdiğine inandıklarından sık sık çiğ may

danoz yerler.

MAYDANOZ

(Petroselinum hortense) _^ şemsiye M İT]*-'* biçimindeki* çiçekler

İRİ BALDIRAN

(Conicum, mac

Tarlaların çitleri kenarında veya yıkıntıların yanında serin ve gölgeli yerlerde maydanoza çok benzeyen bir ot yetişir.

Bu, çok zehirli olan baldıran adlı bir bitkidir.

Baldıranda «Coniin» veya «cicutin» denilen bir madde bulunur. Bilmeden yenirse kana karıştıktan sonra içindeki bu madde, sinir sistemi üzerinde yıpratıcı bir etki yaparak vücutta genel bir felce sebep olur.

Baldıran otu zehirlenmesine uğrayanlara hemen müdahale ederek önce midesi yıkanmalı, sonra da suni solunum yaptırmalıdır.

Baldıran otu, görünüşündeki özelliklerden ayrı olarak yaydığı pis kokudan da tanınabilir.

çiçeğin açılmış durumu

ğının bellibaşlı özel yemeklerinden biri olan ve «Pesto alla Genovese» adı verilen bir makarnada âdi fesleğen kullanılır. Bu makarna İtalya'da çok ünlüdür.

Âdi fesleğenin kokusundan insanlar ne kadar hoşlanırsa sinek ve sivrisinekler de o nisbette kaçarlar. Bir zamanlar âdi fesleğeni, bu tedirgin edici böcekleri evlerden uzaklaştırmak için odalara demetle asarlardı.

Tarihten önceki çağlarda insanlar, avladıkları hayvanların etlerini bir süre saklamak ya da pişirmek için ne deri torbalara, ne de toprak kaplara sahip olmadıklarından bunları ince bir dala geçirip asarlar veya ise tutarlardı.

Bir gün ilk insanlardan biri, defne dalına geçirdiği etin hoş bir koku yaydığını gördü. Gerçekten de bir süre saklamak için mağarasının serin bir köşesine astığı bu ete defne dalı güzel bir koku vermişti. Keşfini çevresindekilere de gösterdi. Bunun üzerine herkes, ete güzel bir koku kazandıracak olan ve bugün ITIRLI BİTKİLER adını verdiğimiz bitkileri aramaya koyuldu.

Çok geçmeden, ada çayı, güvey otu, kır kekiği, âdi fesleğen, maydanoz gibi birçok bitki keşfettiler. Bunların biçimlerini, çiçeklerini ve verdikleri kokuyu bellediler. Itırlı Bitkiler'in bazı has-

talıklara da iyi geldiğini deneyleriyle anladılar. Böylece bu bitkiler İnsanların günlük hayatına girmiş oldu.

İşte o çağlardanberi insanoğlu Itırlı Bitkiler'i her zaman arayıp bulmuş, evinden, sofrasından eksik etmemiştir. Itırlı Bitki-ler'de, kokulu yağlardan ayrı olarak sağlığımıza yararlı etkileri kesinlikle tespit edilen maddeler de bulunmaktadır. «Şifalı Otlar» adıyla yayınlanan ciltlerle kitap, bu bitkilerin insan vücuduna yararlı sayısız niteliklerinden uzun uzun söz eder.

Günümüzde, özel lâboratuvarlarda hazırlanan ilâçlar, evlerde kaynatılan otlardan elde edilen «ev ilâçları» na tercih edilmektedir. Böyle olmakla birlikte biz gene evlerimizde maydanoz, nane, dereotu v.b. gibi bitkileri yemek ve salatalarımızda kullanmaya devam etmekteyiz.

GÜVEY OTU veya KEKLİK OTU

(Origanum vulgare)

ÂDİ ROZMARİN

(Rosmarinus officiualis)

ÂDİ KEKİK

(Thymus vulgaris)

kabuklu sak

Güvey otu (veya keklik otu) Doğu'dan gelme bir bitkidir. Bu bitki iyice gelişebilmek ve kokulu pembe çiçeklerini verebilmek için sıcak bir iklim ister. Bitkinin toprağın dışında kalan bölümleri mutfağımızda olduğu kadar sindirimi kolaylaştırıcı ev ilâçlarının hazırlanmasında önemli bir yer tutar.

Napoli'de yapılan ve «Pizze» adı verilen şekerlemelere özel koku ve tadı veren, güvey otudur.

Âdi rozmarin sıcak iklimli ülkelerde yetişir. Özellikle kıyılardaki kumlu toprakları çok sever. Bir süs bitkisi olarak da kullanılan âdi rozmarin'in dallarım sık sık budamak gerekir. Büyük bahçelerin bellibaşlı süs bitkilerinden biridir. Sakı kabuklu ve çok dallıdır. Bu yüzden bir çalıya benzer. Sert ve sık yapraklarında bulunan hoş ve lezzetli bir madde, midedeki sindirim salgı bezlerini uyarıcı ilâçların yapımında kullanılır.

Âdi kekik, denize yakın tepelerde yetişir. Ayn olarak kır kekiği adım alan bu tür daha yaygındır. Bu tür, yüksek dağlarda ve her türlü iklimde kolaylıkla yetişir.

Kır kekiği'nin küçük yaprakları ve ince dalları kurutulup saklanır. Özellikle ülkemizde kasaplar, yaptıkları pirzolalar üstüne kurutulmuş bu kekikten serperler. Av. rupa'da ise âdi kekik salça ve soslara lezzet ve koku kazandırmak

ALP B i

KİZİL MEŞE veya YAZ MEŞESİ (Ouereus robur)

İLERİ

Yeryüzünün bitki örtüsü çeşitli iklim bölgelerine göre değişir. İklim bölgele-rini meydana getiren şartlar arasında bölgenin deniz yüzeyinden yüksekliği önemli rol oynar. Bu, Alp Dağları bölgesinde de böyledir. 4000 metreye kadar yükselen Alp Dağları'nın eteklerinden tepelerine doğru çıkıldıkça bitki örtüsünün yavaş yavaş değiştiği, büyük yapraklı ağaçlardan yosunlara kadar yapıları birbirinden çok farklı olan bitkilerin yaşamakta olduğu görülür. Ayrı ayrı bitkilerin yaşadığı bu yükseklik bölümlerine «Bitki Kuşakları» adı verilir.

Alp Dağları, bu kadar zengin bitki çeşitlerini biraraya toplaması yönünden yeryüzünün en karakteristik bitki yereylerinden biridir. Bundan ötürü bitki örtüsünün yüksekliklere göre değişimine tipik bir örnek sayılır.

TUYLU MEŞE

(Ouereus

pubescens)

200 • 900 m. arasındaki yamaçlarda yasayan bu ağacı, yaprak dibini ve sapını örten İncecik tüylerden tanımak mümkündür.

Yüksekliği bazan 30 m.'ye yaklaşan bu ağacın odunu sert ve dolgundur. Meşe palamutu adı verilen meyvası nişasta yönünden zengin olduğundan çiftlik hayvanları için çok değerli bir besin maddesidir. Yaprakları âdeta meşin sert* liğindedir.

SARI ÇAM

l. (Pinut sllvestris)

LADİN

(Picea *xcelsa)

yaprakları yaprak sürgünlerinden dalcıklar durumunda çıkar.

San çam kozalağı

[3000 m.'den yukarıda) Likenler, alglar gibi talli bitki er ile karayosunlu kuşağı.

Ortalama 5 sm. uzunluğunda olan yapraklar iğne biçiminde *"*°- olup yaprak sürgünlerinden İkişer ikişer çıkarlar.

Boyu 40 m.'yi bulan Sarı çam genel görünüşü yönOnden bir piramide benzer. 2000 m. yükseklikteki dik ve güneşli yamaçlarda sık ormanlar meydana getirir. Odunundan ev eşyası ve gemi direkleri yapılır.

Kabuğu kırmızımsı renktedir. 2000 m. yüksekliğe kadar sık ağaçlı ormanlar meydana getirir. Ladin ormanları Alp Dağları'nın daha çok doğu bölgesindedir. Ağaçlar arasında ka-rayosunlarına, yaban mersini ve ahududu bitkisin* raslanır.

2000 - 3000 m. arasında) Hlaklar ve çalılar kuşağı (or. nan gülü, kantaron, Manisa âlesi, Alp Aralan ayağı v.b.)

ORMAN GULU veya AGU Rhododendron ferrugineum)

AG DAMARLI SOĞUT veya,. SEPET^ SOGUDU

Salix reticulata)

1300 - 2000 m. arasında) tlaklar ve iğne yaprakl jaçlar kuşağı (ladin, me. iz ağacı, sarı çam v.b bi)

300 m.'ye kadar) mn bitkileri ve büyük praklı ağaçlar kuşa --¹eşe, kestane, ka ı v.b. gbii)

Alp Dağları'nda iki çeşit orman gOlO'ne raslanır: Adi orman gülü ve kaba tüyiO orman gOİO. Güzel kırmızı çiçekleri vardır. Orman gülü 2000-3000 m. arasındaki yamaçlarda yetişir.

BODUR AZALE (Azalea procumbens)

Bu iki bodur bitki, yüksek dağ yamaçlarına has bit» kilerdendir. Karların eridiği yerlerde ilkbahar gelir gelmez çiçeklenirler.



ANADOLU MEŞESİ (Ouercus cerris)		KESTANE [Castanea sativa			KAYIN (Fagus silvatica)

-?f					Kayıngillerin örnek bitkisi olan kayın, bir orman ağacıdır. Mata ve kestanelikler kuşağını astıktan sonra 800-1300 m. arasında geniş ormanlar meydana getirir. Na fazla sıcağa, no da farda soğuğa dayanabilen kayın ağaçlarına da* ha çok Alp Dağları'nın doğu bölgelerinde raslanır.
*Kızıl meşe, tüylü meşe, ıhlamur, bodur meşe, isfendan ağacı gibi birçok türü kap-₍fiyatı bir meşe cinsidir. 900' m.'ye kadar olan sırtlarda ya tlşlr. MELEZ AĞACI (Larix decİdua)**
			Kayıngiller familyasından olan kestane ağacının boyu bazan 30 m/yi bulur.' 300 • 1000 m. arasında ilk ormanlar meydana getirir. İçlerinde yüzyıl yaşıyanları vardır. Meyvaları bir ya da iki tanesi birarada yeşil ve dikenli bir kabuk içinde bulunur. HerJ meyvanın ayrıca kahverengi bir kabuğu vardır.

				İSVİÇRE FISTIK ÇAMI (Pinus cembra)	D A G ÇAMI (Pinus montana)
	kozalakları yuvarlaktır.			Malaz ağacı gibi daha çok Alp Dağ-ları'nın doğusunda gelişen İsviçre fıs* tık çamı, yüksek yamaçların ağacı* dır. Köklerini derinlemesine kaya yarıklarına salar. Bu ağaçlar birbirlerinden makta tak olarak yasarlar. • Tahtası oymacılıkta ve biblo yapımında kullanılır.
	Igne biçimi olan yaprakları 30-40 yapraklı damatlar dorumunda yaprak sürgünlerinden çıkar.				Malaz ağacı ve Ladin ormanlarının yukarlarında bitki örtüsü bütünüyle ayrı bir karaktere bürünür. Yüksek ağaçların yanında çok kısa boylu sarılgan bitkilere da raslanır. İla* ga çamı (Pinus mughus) adı verilen çok dallı ve sürüngen çam da Dağ ça-mı'nın özel çeşitlerinden biridir.
	«Alplerin Kiralı» ada verilen malaz ağacı 2200 m.'ye kadar olan yüksek yamaçlarda yetişir. Doğu Alp Dağları'n a ve Karpatlar'a doğru geniş or» manlar meydana getirir.

MANİSA LALESİ (Anemona)		KARAYOSUNLARI (Bryophyta)
		ALP ARSLAN AYAĞI (Leontopodium alpinum)

LİKENLER (Lichenes)

Alp Dağları'nın yüksek yamaç* larının ünlü bitkisi Alp Aralan ayağı 3400 m.'den yukarı* larda gözükmiye başlar. Alp Arslan ayağı'nı, bütün bitki* yi çevreleyen incecik tüylerden tanımak mümkündür. Genellikle tırmanması güç kaya* tıklarda yaşar.					Alp Dağları'nın tepelerine doğru bitki örtüsünün gittikçe savruk* lastiği görülür, ağaç tipi bitkilere artık raslanmaz. 3500 m/dan yukarıdaki bu yüksekliklerde likenler ve karayosunları biricik bitki örtüsünü meydana getirirler. Karların erimesiyle birlikte ortaya çıkan bu bitkiler yeşil bir «halı» gibi bütün tepeleri kaplarlar.

Renkli ve göz alıcı güzellikleriyle bu çiçekler Alp Dağ-lan'nın yüksek yamaçlarına ayrı bir canlılık verirler.

678

Tarihten önceki çağlarda insanlar, avladıkları hayvanların etlerini bir süre saklamak ya da pişirmek için ne deri torbalara, ne de toprak kaplara sahip olmadıklarından bunları ince bir dala geçirip asarlar veya ise tutarlardı. Bir gün ilk insanlardan biri, defne dalına geçirdiği etin hoş bir koku yaydığını gördü. Gerçekten de bir süre saklamak için mağarasının serin bir köşesine astığı bu ete defne dalı güzel bir koku vermişti. Keşfini çevresindekilere de gösterdi. Bunun üzerine herkes, ete güzel bir koku kazandıracak olan ve bugün ITIRLI BİTKİLER adını verdiğimiz bitkileri aramaya koyuldu. Çok geçmeden, ada çayı, güvey otu, kır kekiği, âdi fesleğen, maydanoz gibi birçok bitki keşfettiler. Bunların biçimlerini, çiçeklerini ve verdikleri kokuyu bellediler. Itırlı Bitkiler'in bazı has-			talıklara da iyi geldiğini deneyleriyle anladılar. Böylece bu bitkiler İnsanların günlük hayatına girmiş oldu. İşte o çağlardanberi insanoğlu Itırlı Bitkiler'i her zaman arayıp bulmuş, evinden, sofrasından eksik etmemiştir. Itırlı Bitki-ler'de, kokulu yağlardan ayrı olarak sağlığımıza yararlı etkileri kesinlikle tespit edilen maddeler de bulunmaktadır. «Şifalı Otlar» adıyla yayınlanan ciltlerle kitap, bu bitkilerin insan vücuduna yararlı sayısız niteliklerinden uzun uzun söz eder. Günümüzde, özel lâboratuvarlarda hazırlanan ilâçlar, evlerde kaynatılan otlardan elde edilen «ev ilâçları» na tercih edilmektedir. Böyle olmakla birlikte biz gene evlerimizde maydanoz, nane, dereotu v.b. gibi bitkileri yemek ve salatalarımızda kullanmaya devam etmekteyiz.

	GÜVEY OTU veya KEKLİK OTU (Origanum vulgare)	ÂDİ ROZMARİN (Rosmarinus officiualis)			ÂDİ KEKİK (Thymus vulgaris)

		kabuklu sak

	Güvey otu (veya keklik otu) Doğu'dan gelme bir bitkidir. Bu bitki iyice gelişebilmek ve kokulu pembe çiçeklerini verebilmek için sıcak bir iklim ister. Bitkinin toprağın dışında kalan bölümleri mutfağımızda olduğu kadar sindirimi kolaylaştırıcı ev ilâçlarının hazırlanmasında önemli bir yer tutar. Napoli'de yapılan ve «Pizze» adı verilen şekerlemelere özel koku ve tadı veren, güvey otudur.	Âdi rozmarin sıcak iklimli ülkelerde yetişir. Özellikle kıyılardaki kumlu toprakları çok sever. Bir süs bitkisi olarak da kullanılan âdi rozmarin'in dallarım sık sık budamak gerekir. Büyük bahçelerin bellibaşlı süs bitkilerinden biridir. Sakı kabuklu ve çok dallıdır. Bu yüzden bir çalıya benzer. Sert ve sık yapraklarında bulunan hoş ve lezzetli bir madde, midedeki sindirim salgı bezlerini uyarıcı ilâçların yapımında kullanılır.		Âdi kekik, denize yakın tepelerde yetişir. Ayn olarak kır kekiği adım alan bu tür daha yaygındır. Bu tür, yüksek dağlarda ve her türlü iklimde kolaylıkla yetişir. Kır kekiği'nin küçük yaprakları ve ince dalları kurutulup saklanır. Özellikle ülkemizde kasaplar, yaptıkları pirzolalar üstüne kurutulmuş bu kekikten serperler. Av. rupa'da ise âdi kekik salça ve soslara lezzet ve koku kazandırmak